سرطان و روش های پیشگیری، تشخیص و درمان انواع آن
کلمه ترسناکی است که هیچ شخصی دوست ندارد آن را از زبان پزشک خود بشنود. با اینحال، امروزه با پیشرفت علم پزشکی، معالجه و درمان سرطان بسیار آسان‌تر از قبل شده. بسیاری از مبتلایان به این بیماری، پس از طی فرآیند درمان سرطان به‌راحتی زندگی خود را ادامه می‌دهند.
در ادامه‌ی این مطلب خواهیم گفت که اصلاً سرطان چیست، چه انواعی دارد، چه روش‌هایی برای درمان سرطان مناسب است و چرا نباید از آن ترسید.
سرطان چیست و چگونه پدید می‌آید؟
سرطان رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها در بدن است. در یک بدن سالم، هزاران میلیارد سلول وجود دارد که با توجه به نیاز بدن تقسیم می‌شوند. سلول‌های سالم بر اساس نوعشان، چرخه حیات، تولید مثل و مرگ دارند. با مرگ سلول‌های قدیمی یا آسیب دیده، سلول‌های جدید جایگزین آنها می‌شوند. سرطان دقیقاً در این فرآیند اختلال ایجاد می‌کند و باعث رشد غیرعادی سلول‌ها در بدن می‌شود. هنگامی که سلول‌ها به طور غیر قابل مهار تقسیم می‌شوند، توده‌هایی به نام تومور را تشکیل می‌دهند.
سرطان انواع مختلفی دارد که در ادامه آنها را معرفی خواهیم کرد.
تفاوت سلول‌های سالم و سرطانی
تفاوت عمده سلول‌های سالم و سرطانی در دو نکته است:
سلول‌های سرطانی به‌طور غیرطبیعی و غیرقابل کنترل تکثیر می‌شوند.
سلول‌های سرطانی عمری بسیار طولانی‌تر از سلول‌های سالم دارند.
نگاهی مختصر به دسته‌بندی سرطان‌ها
سرطان‌ها بر اساس نوع سلول‌هایشان و البته منطقه و اندامی که در آن رشد می‌کنند، نام‌گذاری می‌شوند. حتی اگر سرطان به منطقه دیگری از بدن سرایت کند نیز این اسم ثابت باقی می‌ماند. برای مثال سرطانی که از ریه آغاز شود و به کبد سرایت کند، باز هم سرطان ریه نامیده می‌شود.
تاکنون بیشتر از صد نوع مختلف از انواع سرطان شناسایی شده‌اند که تقسیم‌بندی آنها براساس نوع سلول‌های درگیر، متفاوت است. از انواع سرطان شایع در مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سرطان پروستات
سرطان روده‌ی بزرگ و راست روده (کولو رکتال)
سرطان معده
سرطان کبد
سرطان ریه
همچنین، شایع‌ترین انواع سرطان در بین زنان، موارد زیر هستند:
سرطان پستان
سرطان کولو رکتال
سرطان ریه
سرطان دهانه رحم
سرطان معده
انواع سرطان‌ها چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟
بعضی از انواع سرطان بسیار سریع رشد می‌کنند و بعضی بسیار آهسته.
انواع سرطان‌ها به طرق مختلف به درمان پاسخ می‌دهند. بهترین درمان برای تعدادی از سرطان‌ها جراحی است، در حالی که شیمی‌درمانی بهترین گزینه برای برخی دیگر است.
معمولا برای گرفتن بهترین نتیجه در درمان سرطان، بیش از یک گزینه برای درمان انتخاب می شود. افراد مبتلا به سرطان نیازمند درمانی هستند که بیشترین تاثیر را بر سرطان آنها داشته باشد.
تومور چیست؟
اغلب سرطان‌ها یک توده ایجاد می‌کنند که به آن تومور می‌گویند، ولی تمام توده‌ها تومور نیستند.
معمولا پزشک تکه‌ای از توده را برای آزمایش برمی‌دارد که به آن نمونه‌برداری یا بیوپسی می‌گویند. بررسی آزمایشگاهی این نمونه مشخص می‌کند که این توده سرطانی است یا نه.
توده‌هایی که سرطانی نیستند «خوش خیم» نامیده می‌شوند.
توده‌هایی که سرطانی‌اند، «بدخیم» نامیده می‌شوند.
بعضی از انواع سرطان‌ها مانند لوسمی (سرطان خون) تومور ایجاد نمی‌کنند.
عوامل ایجادکننده سرطان
ماده سرطان‌زا یا کارسینوژن به ماده‌ای گفته می‌شود که روند تغییرات سلولی از سلول عادی به سلول سرطانی را تسهیل می‌کند.
عوامل کلی که در ایجاد سرطان نقش دارند، عبارتند از:
سابقه خانوادگی سرطان (نقش ژنتیک)
استعمال دخانیات
اضافه وزن
مصرف الکل
وجود برخی بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت ب و اچ پی وی
نزدیکی به مواد شیمیایی مانند بنزن، آزبست، آرسنیک و بسیاری مواد شیمیایی دیگر
قرار گرفتن مداوم در معرض انواع اشعه‌ها مانند اشعه رادیواکتیو و نور خورشید
هورمون‌ها، مانند استروژن
علائم و نشانه‌های سرطان را بشناسیم
سرطان‌ها علائم یکسانی ندارند، برای مثال علائم سرطان بیضه با علائم سرطان دهانه رحم متفاوت است. با اینحال، برخی از علائم مشترک میان سرطان‌ها را می‌توان به عنوان نشانه‌های سرطان در نظر گرفت:
سرفه مداوم و طولانی
گرفتگی صدا
ضعف عضلات
تغییر رنگ ادرار
وجود خون در مدفوع
کاهش وزن
درد استخوان
خستگی مداوم
وجود توده یا برآمدگی در سینه و بیضه
درد شدید در معده
گفتنی است که هیچ‌یک از موارد بالا را نمی‌توان به تنهایی نشانه سرطان دانست، اما اگر چند مورد از موارد بالا را داریم، بهتر است به پزشک مراجعه کنیم.
آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص سرطان
یکی از روش‌های تشخیص بهموقع سرطان، روش «غربالگری» است. این روش به‌ویژه در درمان زودهنگام سرطان رحم، سرطان کولورکتال و سرطان سینه نقش بسزایی دارد.
غربالگری مجموعه‌ای از آزمایش‌های پزشکی است که اگر پاسخ آن منفی باشد، فرد سالم تشخیص داده می‌شود. با این وجود، اگر پاسخ تست غربالگری مثبت باشد، به معنی این نیست که فرد مبتلا به سرطان است. در صورت مثبت بودن تست غربالگری، لازم است فرد آزمایش‌های تکمیلی انجام دهد.
نکته مهمی که در درمان سرطان وجود دارد، تشخیص بهموقع آن است. تشخیص بهموقع سرطان می‌تواند میزان مرگ‌و‌میر ناشی از آن را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. با این وجود، در بسیاری از موارد، سرطان در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. از انواع روش‌های تشخیصی سرطان می‌توان تست‌های بالینی، تست‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری و نمونه‌برداری را نام برد.
چه زمانی سرطان در بدن پخش می‌شود؟
در مراحل پیشرفته سرطان، ممکن است سلول سرطانی از منشا خود توسط سیستم گردش خون یا سیستم‌های لنفاوی و یا انتقال مستقیم به بافت‌های مجاور در بدن انتشار یابد. به این حالت «سرطان متاستاتیک» و به توده ایجادشده در عضو جدید، متاستاز گفته می‌شود.
برای مثال سلول‌های سرطان ریه می‌توانند از طریق گردش خون به کبد منتقل شده و یک توده متشکل از سلول‌های سرطانی ریه در کبد ایجاد کنند. این توده می‌تواند باعث تخریب سلول‌های طبیعی کبد شده و در فعالیت کبد اختلال ایجاد کند.
درمان سرطان متاستاتیک بسیار مشکل‌تر و پیچیدهتر از درمان سرطانی است که به عضو ابتدایی محدود است.
مراحل پیشرفت سرطان
ممکن است شنیده باشیم که سرطان از هنگام شروع به چه اندازه پیشرفت کرده است. به این موضوع مرحله یا استیج سرطان گفته می‌شود.
گاهی می‌شنویم که سرطان در مرحله یک یا دو قرار دارد. دانستن مرحله پیشرفت سرطان به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام نوع درمان بهترین گزینه خواهد بود.
به عنوان یک قانون کلی، هر چه عدد مرحله پایینتر باشد، یعنی سرطان کمتر رشد کرده است. مرحله چهارم بالاترین و آخرین مرحله از نظر گسترش و پیشرفت سرطان است.
در صورتی که مبتلا به سرطان هستیم لازم است از پزشک خود درباره مرحله یا پیشرفت سرطان خود بپرسیم.
چگونه می‌توانیم از بروز سرطان پیشگیری کنیم؟
در حال حاضر با پیشرفتهای چشمگیر علم پزشکی، بعضی از انواع سرطان‌ها قابل پیشگیری کامل هستند. سرطان دهانه رحم و سرطان کبد دو نوع سرطانی هستند که عامل آنها یک ویروس شناخته شده است و واکسیناسیون بهموقع علیه این ویروسها می‌تواند خطر ایجاد این نوع سرطان را به میزان چشمگیری کاهش دهد.
باید بدانیم که عامل اصلی اکثر سرطان‌ها ناشناخته است. به این دلیل، روند پیشگیری از ابتلا در این دسته از سرطان‌ها با مشکل مواجه می‌شود؛ اما رعایت برخی نکات مانند موارد زیر می‌تواند در کاهش میزان بروز انواع سرطان موثر باشد:
عدم استعمال سیگار و سایر انواع دخانیات
خوردن غذای سالم
داشتن وزن متناسب و فعالیت روزانه کافی
حفاظت بدن از تابش مستقیم نور خورشید
واکسیناسیون (برای کاهش احتمال بروز برخی از انواع سرطان، مانند سرطان دهانه رحم و سرطان کبد)
اجتناب از رفتارهای جنسی پرخطر
مراجعه منظم به پزشک
روش‌های درمان سرطان
تشخیص دیر‌هنگام و در دسترس نبودن دارو‌‌‌های درمانی، دو عامل بحرانی در کنترل و درمان سرطان هستند.
درمان سرطان اغلب ترکیبی از درمان‌های دارویی و مراقبت‌های تسکینی است. درمان سرطان، موارد زیر را شامل می‌شود:
جراحی
رادیوتراپی
شیمی‌درمانی
تارگت‌تراپی (درمان هدفمند)
تارگت تراپی، روش نوین درمان سرطان
تارگت‌تراپی یک روش نوین برای نابودی سلول‌های سرطانی است که به شیوه‌ای متفاوت از درمان‌های قدیمی رایج مانند شیمی‌درمانی عمل می کند.
همه سلول‌های بدن دارای مقداری پروتئین هستند. سلول‌های بدخیم ممکن است پروتئین‌های خاصی تولید کنند. در تارگت‌تراپی، این پروتئین‌ها در سلول‌های بدخیم و یا سلول‌های مرتبط با رشد سلول‌های بدخیم (مثل عروق خونی مغذی تومور)، توسط دارو هدف قرار می‌گیرند. در نتیجه، رشد و انتشار سلول‌های بدخیم متوقف می‌شود.
علاوه بر این، مراقبت‌های تسکینی که بر بهبود کیفیت زندگی بیماران و اطرافیانشان تمرکز دارد، از اقدامات حائز اهمیت در درمان است.
خوب است بدانیم سرطان تفاوتی میان افراد پیر یا جوان، فقیر یا غنی و زن یا مرد قائل نمی‌شود و با همه یکسان برخورد می‌کند. یادمان باشد چنانچه سرطان بهموقع تشخیص داده شود، قابل مهار و کنترل است.
